انرژی در بسکتبال

سیستم انرژی در بسکتبال

سیستمهای انرژی در بسکتبال: بحث راجع به سیستمهای تولید انرژی در بدن برای انجام فعالیتهای روزمره و بالاخص ورزشی از دیرباز موضوع اکثر کتابهای ورزشی و همچنین سمینارها و کنفرانس های ورزشی و علم تمرین بوده و می‌باشد. ورزش بسکتبال نیز از این قاعده مستثنی نمی‌باشد و در این ورزش جذاب نیز مورد تحلیل و بررسی های قرار گرفته است و نظرات مختلف راجع به سیستمهای انرژی مطرح شده است. در این مقاله قصد بر آن است که در ابتدا سیستمهای انرژی را بطور بسیار مختصر تعریف کرده و چگونگی عملکرد آنها را توضیح دهیم و سپس بدنبال آن راجع به اهمیت هر یک از آنها در ورزش بسکتبال می‌پردازیم. سیستمهای انرژی سیستمهای انرژی در بدن به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند: یکی هوازی و دیگری غیر هوازی. سیستم هوازی آن دسته از واکنشهائی را شامل می‌شوند که برای تولید انرژی نیاز به وجود اکسیژن داشته و معمولاً واکنشها در حضور اکسیژن و در میتوکدوزی سلول صورت می‌گیرد و در مقابل این سیستم، سیستم غیر هوازی وجود دارد که همانطور که از نام آن پیداست انجام واکنشها نیازی به اکسیژن نداشته و یا به بیان ساده تر در شرایط کمبود و یا نبود اکسیژن انجام شده و انرژی برای فعالیتهای سلول را فراهم می‌ کند این دستة اخیر خود به دو زیر گروه کوچکتر به نام سیستم اسید لاکتیکی و سیستم غیر اسید لاکتیکی تقسیم می‌شوند. الف) سیستم لاکتیک سیستمی از تولید انرژی است که علاوه بر تولید مولکولهای ATP در سلول که منشاء انرژی یا فرم رایج انرژی در داخل بدن هستند مادة دیگری نیز بنام اسید لاکتیک تولید می‌کنند که برای سلول مضر بوده و بالا رفتن آن از میزان خاص در درون سلول و همچنین خون منجر به اختلالات زیادی در عملکرد سلولی و در نهایت کل سیستم ارگانهای بدن می شود. ب) سیستم غیر اسید لاکتیک غیر هوازی که به سیستم فسفاژن معروف است سیستمی است که باز برای تولید انرژی نیاز به وجود اکسیژن ندارد ولی مادة زائدی نیز تولید نمی‌کند. این سیستم بسیار در دسترس بوده و شامل خود ATP ذخیره در سلول بوده بعلاوه کراتین فسفات که خود یک ترکیب فسفردار بوده و با پیوندهای پر انرژی که با آزاد کردن بنیان فسفر خود آن را در اختیار ATP گذاشته و آن را تبدیل به ATP می‌کنند. حال که در اینجا صحبت از ATP و ADP شد بد نیست که بطور مختصر راجع به این ترکیبات توضیحاتی داده شود. ATP یا آدنوزین تری فسفات فرم رایج انرژی در سلولهای عضلانی و بطور کل بدن است. همانطور که اگر شما به خارج او کشور سفر کنید با رسیدن در کشور مقصد نیاز هست که پول خود را برای خرج کردن ابتدا به پول رایج مملکت مورد نظر تبدیل کنید تا بتوانید آن را خرج کنید و از آن استفاده کنید. ATP نیز دقیقاً چنین حالتی را دارد- تمام مواد غذائی که مصرف می‌شود باید انرژی موجود در پیوندهای شیمیائی را صرف تشکیل ATP کنند تا در بدن قابل مصرف باشد به عبارتی ATP در بدن به عنوان واحد انرژی شناخته می‌شود. آنچه در بحث سیستمهای انرژی بسیار مهم است یکی مقدار کل ATP می‌باشد که ممکن است از مصرف مواد غذائی اولیه از قبیل کربوهیدرات ها و چربی ها و پروئین ها ایجاد شودو نکته مهم دیگر سرعت تولید انرژی یا همان ATP در واحد زمان است. به همین دلیل نیاز است که سیستمهای انرژی را از این لحاظ دسته بندی کنیم. از لحاظ سرعت تأمین انرژی سیستم غیر هوازی – غیر اسید لاکتیکی یا همان سیستم فسفاژن جایگاه اول را داشته و بعد از آن به ترتیب سیستم غیر هوازی- اسیدلاکتیکی و نهایتاً سیستم هوازی قرار می‌گیرند ولی از لحاظ میزان یا حجم و مقدار ATP تولید شده از هر یک از این سیستمهای انرژی و رتبه بندی دقیقاً برعکس می‌شود یعنی سیستم هوازی بیشترین مقدار و سیستم غیر هوازی (غیر اسید لاکتیکی) کمترین مقدار ATP را تولید می‌کند. از لحاظ کاربردی یا عملی این بدین معناست که اگر بدن یا عضله نیاز به اجرای حرکتی داشته باشد که نیاز به مصرف مقدار زیادی انرژی در زمان اندک داشته باشد در این زمان سیستم غیر هوازی وارد عمل می‌شود به عنوان مثال می توان به یک برش سریع یا بوتاب شوت جفت و یا ریباندتوپ از حلقه و یا دفاع اشاره کرد در هر یک از این حرکات و یا حوادث یک فصل مشترک وجود دارد و آن انجام یک حرکت با توان بالاست مانند پریدن و یا دویدن سریع. همانطور که مشخص است زمان اجرای این حرکات کوتاه بوده و از حد چند ثانیه تجاوز نمی‌کند در این حرکات معمول سیستم غیر هوازی (غیر اسید لاکتیکی) نقش عمده را ایفا می‌کند. ولی در شرایط دیگر اوضاع می‌تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال به یک وضعیت دفاع یارگیری تمام زمین توجه کنید. در این حالت بازیکنان موانع باید سریع و بدون وقفه مرتباً زمین جابجا شده و در امر دفاع و یار مستقیم خود و همچنین کمک وپوشش به هم نیمی خود و یا قطع توپ ایفای نقش کنند. این وضعیت همان طور که مشخص است از حرکات مثل فرش و یا دیباند طولانی تر بوده و در عین حال از لحاظ توان نیز پائین تر می باشد. در این شرایط معمولاً اعتقاد بر آن است که سیستم غیر هوازی- اسید لاکتیکی نقش عمده را ایفا می‌کند . همانطور که مشاهده می‌کنید در حوادث بازی بسکتبال و حرکات تکنیکی آن مثل شوت زدن سه گام رفتن- ریباند و یا دانک زدن و غیره معمولاً سیستم های غیر هوازی نقش عمده را بازی می‌کنند و این همان چیزی است که در بسیاری از کتاب های فیزیولوژی ورزش و علم تمرین نیز به آن اشاره می‌شود. اما در این بیان نقش سیستم هوازی کدام است؟ آیا این سیستم نقش در ورزش بسکتبال دارد و آیا اصولاً این سیستم سیستم مهمی به شمار می‌رود یا خیر؟ اولاً باید گفت سیستم هوازی مهمترین سیستم انرژی بدن می‌باشد چرا که سلولهای بدن در کلیه کارهای روزانه و بطور عادی ازآن استفاده می‌کنند و نکته دوم که معمولا توان این سیستم از لحاظ عملی بالاتر از آن چیزی است که تخمین زده می‌شود. این بدین معناست که در بسیاری از تکرارهای پرتوان و یا تکرار حرکاتی که نیاز به توان بالا و انرژی زیادتری است با انجام تکرارهای بیشتر این سیستم نیز مداخله بیشتری می‌کند بخصوص اگر زمان استراحت بین آن حوادث یا حرکات که نیاز به انرژی فراوان دارد طولانی نباشد و نکته سوم آن که این سیستم نقش بسیار مهمی را در بازگشت به حالت اولیه و شارژ مجدد در سیستم غیر هوازی ذکر شده بازی می‌کند. در نتیجه این سیستم انرژی نقش پیش نیاز را برای دو سیستم دیگر بازی می‌کند. از لحاظ عملی نتیجه آن که بازیکنان بسکتبال نیاز دارند تا سیستم هوازی خود را خوب تقویت کنند تا بتوانند اجرای خوبی از خود در زمین بازی نشان دهند. (دکتر حمید مجلسی)